Türkiye’de 1980 yılından sonra bir daha görülmeyen ancak Cumhuriyet döneminde Rize’de birçok kişinin ölümüne yol açan ‘kancalı kurt hastalığı’, dönemin sağlık politikalarını şekillendiren önemli sorunlardan biri olarak yeniden gündeme geldi. Hastalığın yayılmasını önlemek amacıyla o yıllarda şehir merkezinde ayakkabısız gezmek yasaklanmıştı.

Cumhuriyetin ilk yıllarında Doğu Karadeniz’de ortaya çıkan salgın hastalıklar arasında yer alan kancalı kurt hastalığının, özellikle köylerde gübre kullanımının yaygın olması ve yalınayak gezen vatandaşların enfekte toprağa temas etmesi sonucu hızla yayıldığı belirtiliyor. Tedavi edilmediği takdirde karın şişliğiyle başlayan hastalık, üç yıl içinde ölümlere neden oluyordu. Dünyada yalnızca sekiz ülkede görülen bu hastalık için Türkiye’de kurulan tek özel hastane o dönemde Rize’de hizmet verdi.

Hastalığın Rize’ye Gelişi: Çinli Yol İşçileri

Araştırmacı-Yazar Recep Koyuncu, yaptığı çalışmalar sonucunda hastalığın Kurtuluş Savaşı döneminde Rize’yi işgal eden Rus askerlerinin emrinde çalışan Çinli yol işçileri tarafından bölgeye taşındığını ifade etti. 1931 yılı raporlarına göre Rize nüfusunun yüzde 67’sinde bu hastalığa rastlandığı, en düşük oranlı köylerde bile yayılımın yüzde 20 seviyesinde olduğu kaydedildi.

Atatürk’ün doktorlarından Asım Arar tarafından hazırlanan rapor doğrultusunda hastalığın yayılmasını engellemek için çeşitli yasaklar uygulandı. Ayakkabısız gezmenin yasaklanmasının yanı sıra, hastaların tedavi edilmesi zorunlu tutuldu ve hastalığı bildirmeyenlere cezai işlem uygulanacağı duyuruldu. Tedavide kullanılan ilaçlar ise Rize’de kurulan Kancalı Kurt Hastalığı Hastanesinde ücretsiz dağıtıldı.

Rize’de Binlerce Kişi Tedavi Edildi

1935 yılına ait verilere göre, o dönem 271 bin 900 nüfusu olan Rize’de, sadece bir yıl içinde 138 bin 468 kişi kancalı kurt hastalığı nedeniyle tedavi gördü. Hastalığın tedavisinde görev alan Asım Arar, Türkiye’de sağlık alanında birçok önemli görevi üstlenmiş isimlerden biri olarak anılıyor.

1970’lerde Hâlâ Görülüyordu – 1980’den Sonra Ortadan Kalktı

Recep Koyuncu, kendisinin de 1974 yılında bu hastalığa yakalandığını belirtti. O yıllarda halk arasında “kurt ilacı” olarak bilinen ilaçların yaygın şekilde kullanıldığını ifade eden Koyuncu, hastalığın 1980 yılından itibaren Türkiye’de bir daha görülmediğini söyledi.

Kancalı kurt hastalığı, geçmişte Rize’de hem sağlık hem de sosyal yaşam üzerinde derin etkiler bırakan, hatıralarda yer etmiş bir halk sağlığı sorunu olarak tarihteki yerini koruyor.